Architect met een verhaal

“Ik geloof erin dat alles met een reden gebeurt. Ik ben geboren in Israël en heb een Nederlandse achternaam, omdat mijn vader in Nederland is geboren. Ik ben de eerste 30 jaren daar met een ‘rare’ achternaam opgegroeid en moest aan iedereen vertellen waar die naam vandaan kwam. En opeens zit ik in Nederland met een achternaam die ik eigenlijk niet makkelijk kan uitspreken en anderen wel weer.”

Shai van Vlijmen, oprichter van het ecologische architectenbureau NarrativA architecten, is geboren en getogen in Jeruzalem: “Ik dacht daar de rest van mijn leven te blijven. Mijn droom was uitvinder te worden. Leonardo Da Vinci, ik vond hem prachtig: bedenken en maken van iets dat écht werkt. Dat leek me gaaf werk.”

Dienstplicht
Elke Israëliër heeft dienstplicht. Shai groeit op met het idee dat hij in een goede eenheid terecht moet komen om van betekenis te kunnen zijn. “Je loopbaan wordt vaak bepaald door de eenheid waar je in dienst hebt gezeten en ik kwam bij de Luchtmacht terecht. Er is een hele strenge selectie en na een jaar moest ik weg. Achteraf ben ik daar blij om. Want op je 18e bedenk je niet wat je straks allemaal als piloot moet doen, denk aan bombarderen.” Shai komt uiteindelijk bij de Landmacht terecht en ontdekt dat de hiërarchische omgeving niet bij hem past. “Ik was blij dat ik permanent naar huis mocht.”

Klein hokje
Na een verre reis in Azië gaat Shai natuurkunde studeren aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem. “Ik kwam er achter dat ik dit niet de rest van mijn leven wilde doen: in een klein hokje dingen meten die je niet kunt zien.” Shai maakt zijn studie af en reist tussentijds opnieuw door Azië. Daar ontmoet hij zijn grote liefde uit Nederland, waar hij inmiddels meer dan 20 jaar mee samenleeft.

Bouwkunde is uitvinden
Als hij terugkomt in Israël kiest hij voor de studie bouwkunde. “Ik vond het hartstikke leuk om te schetsen en tekenen, dat was altijd een hobby van mij. Bouwkunde is eigenlijk ook een soort uitvinden. Je hebt een wit papier en daar moet je iets van maken. Je zet je gedachten op papier, zodat andere mensen het kunnen bouwen. Je maakt een woning of je ontwerpt ‘iets’ dat er niet was. Je moet als architect creativiteit en voldoende kennis van techniek in huis hebben. De invloed die je hebt op hoe mensen leven en zich gedragen, het effect op de gebouwde omgeving én de maatschappij is groot.”

Buitenlander
In 2001 verkast Shai met zijn vrouw naar Nederland en volgt de master-opleiding Bouwkunde aan de TU Delft. Hij is door zijn studie- en legerachtergrond in Israël zo’n 10 jaar ouder dan de gemiddelde student. “Het eerste jaar was heel rooskleurig. Alles was nieuw, leuk en anders. Daarna werd het lastiger. Ik was een ‘buitenlander’ in Nederland. Je hebt veel bagage die je met je meedraagt vanaf je kindertijd. Mensen snappen je soms niet helemaal vanwege je accent. Ze moeten even wennen aan wie ze tegenover zich hebben, omdat je niet direct in een hokje te stoppen bent zoals iemand uit Brabant, Zeeland of Friesland.”

Cultuurverschillen
Shai ervaart ook andere verschillen. “Dat zit ‘m in eenvoudige dingen zoals het weer: donker en koud, dat valt tegen. Maar ook de hele cultuur rond het eten is anders. Eten in Israël is een sociaal samenzijn met veel meer keuzes in gerechten. Het lijkt wel alsof eten voor Nederlanders minder belangrijk is. In Israël vinden ook meer spontane afspraken plaats; er wordt niet zoveel gepland. Hier hebben we alleen over vier of zes weken een gaatje in onze agenda. En als je belt moet je een goede reden hebben. Ik belde Nederlandse vrienden om gewoon een beetje te praten, maar dan wilden ze weten waarom ik belde.”

Eigen baas
Hij werkt zo’n drie tot vier jaar bij een architectenbureau en systeembouwer en krijgt daar het vak onder de knie. “Ik ben wel een beetje eigenwijs, dat moet je ook wel zijn als architect. Je moet een eigen visie hebben. Als architect wil je graag wat bijzonders doen.” Shai wil meer invloed uitoefenen op het ontwerp en start in 2008 zijn eigen onderneming. “Ik nam twee projecten over van mijn inmiddels failliete werkgever. Heel snel daarna volgde, samen met een oud-collega, een grote huisartsenpraktijk. Daarna begon de crisis. Ik was gespecialiseerd in ecologische biobased vrijstaande houten woningen. Maar niemand wilde een huis bouwen in die tijd, dat was mondjesmaat. Het was niet het meest gemakkelijke moment om een nieuwe opdracht te vinden. Zeker omdat de competitie groot was, de prijzen gingen snel omlaag. Ik besefte me toen dat ik meer als ondernemer moest gaan denken: Waar ligt mijn markt? Wil ik me verder specialiseren? Hoe zorg ik dat ik meer opdrachten krijg of hogere marges? Welke marketing/PR-strategie ga ik volgen? Je moet echt wat doen, het komt niet vanzelf.”

“Als architect moet je wel een beetje eigenwijs zijn.”

Specialisatie
Shai vraagt zich af of hij zo kan blijven doorgaan met zijn bedrijf. “Ik had al een specialisatie, maar ik was onvoldoende zichtbaar. De eerste twee jaar was ik niet te vinden op Google. Je moet daarnaast zorgen dat je bezig blijft met projecten. Ik vind het fijn om verschillende soorten projecten te hebben: zowel nieuwbouw als bestaande bouw. Er zijn niet veel bedrijven die een focus hebben hoe je een huis naar de toekomst brengt. Niet alleen qua energiegebruik, maar ook qua leefklimaat en functionaliteit. Je merkt wel dat het veel makkelijker praten is over energiekosten en hoe je zuiniger kunt gaan leven. Maar welke materialen je gaat gebruiken die bijdragen aan de gezondheid van mensen, dat is voor de meesten nog ver weg.” Shai besluit voort te borduren op zijn ideeën over biobased architectuur en meer tijd te stoppen in de wereld te vertellen wat hij doet.

Verhalende architectuur
Narrativa staat voor narratief: ‘verhalende architectuur’. De missie van het bedrijf is een zo’n gezond en aangenaam mogelijk bebouwde omgeving creëren voor mensen. Dit kan een woning zijn of grotere gebouwen zoals een school, kinderdagverblijf of saunacomplex. “Op bijvoorbeeld scholen wordt men er steeds bewuster van dat veel licht en verse lucht belangrijk is. Maar door bezuinigingen of kleine budgetten vergeten mensen heel snel dit soort aspecten. En dan wordt het een standaard schoolgebouw, dat niet voldoet aan de eisen van nu. Het doet mij denken aan het kinderdagverblijf waar mijn drie jongens naartoe gingen. Het was een nieuw gebouw en een prachtig ontwerp van een redelijk bekende architect. Qua indeling klopte het, maar het binnenklimaat klopte voor geen meter. Het was ’s zomers niet te doen binnen en ook in de winter was het veel te warm. Pfff, en al die poepluiers. Je kon er niet ademen, de ventilatie was niet goed. In een goed gebouw moet je je op verschillende tijden van de dag lekker voelen en je niet benauwd voelen of het gevoel hebben een tekort aan zuurstof te krijgen.”

Duurzaam bouwen
Mensen zijn zich steeds meer bewust van problemen zoals klimaatverandering, duurzaamheid en vervuiling. En zijn daarmee meer en meer bereid hun levensstijl hierop aan te passen. De omschakeling naar een duurzame economie is een uitdaging voor veel ondernemers en bedrijven. Shai is al jaren bezig met duurzaam bouwen en heeft er een uitgesproken visie op. “Als je kijkt naar de geschiedenis kunnen we veel leren van de architecten van vroeger. Toen hadden ze geen airco, geen verwarming. Eigenlijk alle duurzame ideeën van nu, zoals geen gebruik van fossiele brandstof, minder verwarming, beter isoleren en beter werken met zon, daar hadden de mensen duizenden jaren geleden al goede ideeën over en zij hadden geen alternatief. Meer dan tien jaar geleden sprak ik bij de BNA (Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus) ook over ‘gezonde architectuur’ en mijn collega’s vonden dat toen eigenlijk maar grappig en wat onzin. Als je nu kijkt heeft iedereen minstens twintig keer duurzaamheid op zijn website staan. Ik heb voor een richting gekozen die eigenlijk nu meer en meer mainstream wordt. Dat is wel leuk om te zien.”

Van niets naar iets
Als je een ecologisch bio-based huis wilt laten bouwen heb je tien à twintig architecten in Nederland, waaronder Shai, die zich hiermee bezighouden. “Ik stop veel energie in het ontwerp. Het moet goed afgestemd zijn op de locatie en de wensen van de opdrachtgever. En het moet écht kloppen met het verhaal dat we samen hebben bedacht. De eerste stap van het schetsontwerp is de moeilijkste stap. Je moet komen met een eerste idee en een goed verhaal ‘van niets naar iets’. Je kunt in een schets niet alles laten zien. Je mist in het begin nog de vertaling en verfijning van het verhaal. Het is een proces dat in de volgende fases groeit.”

Writer’s block
“Het allerleukste vind ik het bedenken van het concept. En tegelijkertijd is dat ook het allermoeilijkste. Als je zo’n verhaal goed in elkaar hebt gezet loopt de rest bijna vanzelf. Je hebt de ‘narrative’ van een boek: de grote lijn in een boek tussen de kleine verhalen. En elk kleiner verhaal is verbonden met de andere verhalen. Soms snap je dat niet in het begin. Maar als het een goed boek is, snap je opeens hoe alle verhalen één zijn geworden. Een boek schrijven kan iedereen. En een huis ontwerpen kan ook iedereen. Maar een goed boek schrijven of een goed huis ontwerpen is lastig. Ik heb altijd de angst, zoals het ‘writer’s block’ van een schrijver, dat ik een wit papier heb en dat ineens alle ideeën weg zijn. Ik kan niet nu gaan zitten om over een uurtje iets moois te hebben. Soms moet ik slapen, halverwege wakker worden en dan op een stukje papier schetsen wat ik ga doen.

“Een huis ontwerpen kan iedereen, maar een goed huis ontwerpen is lastig.”

Hard werken
“Marco Borsato zei ooit: Je bent geboren met een bepaald talent. Als je succesvol wil worden, gaat het maar om 20% talent en 80% hard werken. Dat geldt voor het ontwerpen van een huis ook zo. Het is hard werken. En er komen heel veel aspecten om de hoek kijken. Elke keer als je ergens iets verandert, moet je controleren of alles met elkaar klopt. Je moet ook duizenden keuzes maken. Als je een bepaald concept hebt kun je dat ook nog gemakkelijker met een opdrachtgever bespreken: Kijk, dit is ons verhaal, we hebben deze keuzes. Het kan zijn dat een klant het er niet mee eens is. Dan geef ik wel een paar keer aan dat het niet binnen het concept past. Mijn architectenhart doet wel een beetje pijn als de klant het dan toch anders wil. Gelukkig gebeurt het vaak alleen met wat kleine details, waarvan ik denk dat ik waarschijnlijk de enige ben die deze ziet.”

Koninklijk gesprek
In 2015 wordt Shai, vanwege zijn actieve bijdrage als bewoner en ondernemer in de Utrechtse wijk Lunetten, uitgenodigd voor een gesprek met Koning Willem-Alexander en burgemeester Jan van Zanen. Ook wordt een bijzonder zelfbouwproject van NarrativA architecten gepubliceerd in het boek ‘Opgeleverd! Voorbeeldige zelfbouwprojecten in Amsterdam’. “Het is een veelzijdig vak, dat maakt het leuk. Het is af en toe wel lastig dat je met verschillende mensen moet werken en ook financiële risico’s loopt. Ik moet een oplossing bedenken waarbij iedere partij tevreden is. Dat duurt heel lang. Bijvoorbeeld bij het aanvragen van een omgevingsvergunning ben ik afhankelijk van de gemeente en soms wordt het onmogelijk gemaakt door de bureaucratische rompslomp. Het kost tijd, geld en soms raak je daardoor een opdracht kwijt.” Het architectenvak vereist een lange adem.

Laatste millimeters
De veelzijdige architect behartigt de belangen van zijn klant vanuit verschillende invalshoeken. Zo voert Shai het ene moment discussies met de aannemer over bijvoorbeeld het meerwerk en het volgende moment controleert hij de productietekening van de timmerfabriek. “Het bouwtechnische deel van duurzaamheid, daar zit ik heel diep in. Ik let ook op de details: hoe het precies aan elkaar moet worden gezet, de constructie, de isolatie, de verbindingen. Bij grotere projecten zoals een gemeentehuis of ziekenhuis heb je met meerdere partijen te maken. Dat maakt het complexer. Dan kan het zijn dat ik alleen het ontwerp maak en dan wordt het doorgeschoven naar een projectleider. Door de vertaalslag mis je dan vaak de ideeën. Dat vind ik altijd jammer. Als architect controleer ik het goed en zorg ik ervoor dat het op een goede manier wordt opgelost. Dat is lang niet zo leuk als het bedenken van een nieuw ontwerp. Toch kunnen die paar millimeters echt een verschil maken, bouwtechnisch en esthetisch.”

Aha!-moment
Shai kijkt verder dan het gewenste resultaat, omdat hij het bredere perspectief voor ogen houdt. “Ik kijk naar wat past, wat zouden mensen willen, hoe kan het efficiënter of beter lopen. Als je een verrassingselement kunt vinden, en soms is dat met iets kleins, dan valt alles ineens op z’n plek. Dat de hele indeling van een huis klopt. Het is zoals puzzelen: als je soms een stukje weghaalt en op een andere plek neerlegt dan klopt het ineens. Zo’n Aha!-moment: dat is wat je zoekt bij elk project. Als je dat hebt gevonden, dan gaat het makkelijker, maar dan is het nog niet klaar. Je moet blijven nadenken wat je doet. Het mooiste compliment is als mensen zeggen dat het mooier is geworden dan ze zich hadden voorgesteld.”

Roots
De roots van Shai zie je terug in zijn ontwerpen. “Het is niet zozeer dat er Israëlische invloeden te vinden zijn in mijn architectuur. Het is wel de liefde voor de natuur, hoe je bijvoorbeeld kijkt naar de zon. Ook van de schommelingen in dag en nacht maak ik gebruik. Het is een mix. En het heeft zeker te maken waar ik ben opgegroeid en wat ik heb gedaan. Maar ook door reizen en wat ik heb geleerd in Nederland. In Israël heb je heel veel platte daken, meer een internationale Bauhaus stijl. En ik bouw huizen juist niet alleen maar wit en strak. Ook word ik in de loop van de jaren meer gevoelig voor materialen. Het moeten natuurlijke materialen zijn. Vrienden van mij zeggen: Jij bent écht een Nederlandse architect geworden.”

Een huis is geen broodje
“Een huis is iets persoonlijks. Je moet vertrouwen hebben in een architect. Eerst moeten mensen je weten te vinden en leren kennen. Dan pas heb je het vertrouwen om met iemand in zee te gaan. Zeker omdat het om grote bedragen gaat. We denken met z’n allen altijd heel lang na welke auto of televisie we kopen. Dus een architect, die veel geld kost en waar je een lang traject mee ingaat, moet je ook niet in een dag beslissen. Het is geen broodje dat je niet lekker vindt en waarvan je de helft weggooit.” #watisjouwverhaal

Meer info: www.narrativa.nl.

Foto Shai: Pim Geerts, www.pimgeerts.nl